Ook de vier evangelisten Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes hebben hun plek gevonden op de heiligenkalender, zie bijvoorbeeld de website van Wikipedia voor alle feesten. We vinden de vier feestdagen op respectievelijk 21 september, 25 april, 18 oktober en 27 december. In kerken worden ze veelvuldig afgebeeld. Je kunt ze gemakkelijk herkennen. Matthëus wordt als mens afgebeeld, Marcus als leeuw, Lucas als stier/os/rund en Johannes als adelaar. Hier iets over de oorsprong en betekenis van deze symboliek.

Mens, rund, leeuw en adelaar

Met name de kerkvaders Irenaeus (2e eeuw) en Hieronymus (4e eeuw) droegen bij aan het gebruik om de vier evangelisten zo af te beelden. De beelden zijn ontleend aan beschrijvingen van goddelijke aanwezigheid in een visioen in Ezechiël 1, 4-14 en in Openbaring 4, 6-8. Het gaat om wonderlijke profetisch-apocalyptische beelden van een viervoudige gestalte, soms weergegeven als een engel met vleugels: mens, rund, leeuw en adelaar. De informatie ontlenen we aan de website dbnl, de digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren. Citaat:

“De ‘wezens’ vertegenwoordigen in deze teksten de levende, God aanbiddende kosmos. Ze werden echter al vanaf het einde van de 2e eeuw ook geduid als tekens voor de verlossing van Jezus die geboren (mens) werd, zich offerde (rund), verrees (leeuw) en ten hemel opsteeg (adelaar) en als symbolen van de evangelisten. De adelaar stond voor Johannes vanwege zijn hoge gedachtengang, de leeuw (woestijndier) voor Marcus vanwege het begin met Johannes de Doper in de woestijn, het rund als offerdier voor Lucas vanwege het begin met Zacharias’ offer en de mens voor Matteüs vanwege het begin met Jezus’ aardse stamboom.” 

Merk op dat in deze aanbidding de hele schepping-kosmos meedoet. Dieren horen erbij. De symboliek geeft de verhalen een diepere betekenis en maakt deze betekenis aanschouwelijk. Iets om even bij stil te staan.

Os en ezel

Dat aanschouwelijk maken gebeurt bijvoorbeeld ook in de kerststal. Os en ezel, kregen er in de traditie een plaats. Dat is op het eerste gezicht merkwaardig. Herders en schapen doen mee, volgens de vertelling die we bij Lucas vinden, maar geen rund of ezel. De kerststal met deze dieren doet ons denken aan een eerdere aanklacht:

” Een rund herkent zijn meester

een ezel weet wie zijn voederbak vult,

maar Israël mist elk inzicht,

mijn volk leeft in onwetendheid.” (Jesaja 1, 3 – NBV 2021)

De boodschap is duidelijk. Os en ezel weten de stal te vinden, maar mensen hebben geen benul.

Alles begint met zelfkennis en inkeer. Dieren weten het soms beter.

Traditiegetrouw begint op de feestdag van Lucas, 18 oktober, de oogst van stoofperen. Oktober is een oogstmaand.

Bronnen:

Zie naast de website dbnl, de digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren, bijvoorbeeld ook de website kunstvensters

Tekst en foto’s Tini Brugge