Jozef is te zien, met grote narcissen, op een miniatuur (de pagina van een Middeleeuws boekje).

Jozef, man van Maria en vader van Jezus, wordt op 19 maart herdacht. Op hem is het woord ‘uitverkiezing’ van toepassing: hij werd uitgekozen om er voor hen beiden te zijn. Heilig betekent: apart gezet, om een bijzondere plaats of rol te vervullen.

Op de afbeelding hierboven, versierd met narcissen, wordt hij door een engel gevraagd om verantwoordelijkheid te nemen voor de vrouw en het kind. Hij twijfelt nog.

Jozef werd de man aan de zijde van Maria. (Matteüs 1, 18; Lucas 1, 27) Als timmerman werd hij een patroon van timmerlieden en andere handarbeiders. Ook wordt hij gezien als beschermheilige van vluchtelingen: hij vluchtte immers zelf met Maria en het kind naar Egypte toen Herodes, de Romeinse machthebber, besloot alle pasgeboren jongetjes te doden omdat hij bang was voor een nieuwe leider. (Matteüs 2, 13)

Stilstaan bij Jozef: wat betekent het om verantwoordelijkheid te nemen?

En wat betekent het om zelf vluchteling te worden?

Een bloeiende staf

Op afbeeldingen wordt Jozef vaak afgebeeld met een ‘bloeiende’ stok of staf die hem op zijn weg begeleid en hem tot een leider maakt. Deze bloei kenmerkt hem.

Een legende verhaalt dat voor Maria een man gezocht moest worden. Zij zou immers een bijzonder kind ter wereld brengen. Elf jonge mannen meldden zich. Jozef, de timmerman, moest daartoe worden overgehaald. De priester vroeg de mannen hun stok of staf bij hem achter te laten. De volgende dag bleek Jozefs staf te bloeien, er was een narcis te zien. Uit de Griekse mythologie kennen we het verhaal van de mooie jongeman, Narcissus, die verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld toen hij in het water van een vijver keek. Hij was zo volledig op zichzelf gericht (‘een narcist’) dat hij stierf. De moraal van het verhaal, Jozef werd uitgekozen omdat hij het tegenbeeld was van deze narcist: hij was bereid zich volledig in dienst te stellen van Maria en haar kind. Daarom ook de grote narcissen op de miniatuur (de hoofdfoto boven): Jozef overwint de gerichtheid op zichzelf.

Het verhaal van de bloeiende staf hebben mensen natuurlijk verzonnen maar niet zomaar uit hun duim gezogen. Het herinnert aan de uitverkiezing van Aäron, broer van Mozes, toen voor Mozes een opvolger gezocht werd. Deze opvolger zou het volk het beloofde land moeten binnenleiden. Men vroeg alle 12 stamhoofden om een staf achter te laten. ‘Schrijf ieders naam op zijn staf. Op die van (de stam) Levi moet je Aärons naam schrijven. Leg alle staven in de ontmoetingstent, vóór de verbondstekst, waar Ik altijd bij jullie kom. De staf van de man die Ik uitkies, zal gaan bloeien.’ (…) Toen hij (Mozes) de volgende dag de verbondstent binnenging, zag hij dat de staf van Aäron, de staf van de stam Levi, in bloei stond. Er waren knoppen ontsproten en bloemen ontloken, en de staf droeg rijpe amandelen (Numeri 17, 23).

De bloeiende staf met amandelbloesem vinden we soms ook bij Jozef afgebeeld (afbeelding boven). De amandelboom gaat voorop: na de winter bloeit de boom als eerste en laat zijn vruchten zien.

Vaak zien we op kunstafbeeldingen geen narcis maar een witte lelie aan de staf van Jozef bloeien. Deze bloem symboliseert onbesproken gedrag of zuiverheid, we zien de lelie ook bij afbeeldingen van Maria en andere heiligen, zoals Antonius van Padua. De lelie ontbreekt bijna nooit bij Maria wanneer de engel Jezus’ geboorte aankondigt.

Creatief met betekenis

Zie voor betekenissen van bloemen en planten de pagina Flora op de website inspiratie-tuinen.nl

Er is een kruid naar Jozef genoemd, het Duizendblad wordt ook wel Timmermanskruid of St Jozefskruid genoemd. Wie creatief is kan er wat mee!

Ook in de keuken: gebak, soezen, taarten en broden waren een vaste traditie met St Jozef.

Tekst en foto’s Tini Brugge