Binnen de kerken bestaat een lange traditie van zorg voor de aarde. Het rapport Grenzen aan de groei uit 1972 (van de Club van Rome, een groep wetenschappers) markeert een volstrekt nieuwe fase van wereldwijde bewustwording. We leven op een eindige planeet en er is er maar één. Binnen de kerken komen bewegingen in golven op gang. Men wil naar een bewustere omgang met de natuurlijke leefomgeving. Naar eerlijker internationale handelsverhoudingen en gezamenlijk consu-minderen. Ook ging men fundamentele vragen stellen bij groei en vooruitgang: was er al niet genoeg van teveel? En men vroeg aandacht voor de wortels van de huidige crisis. Hebben religieuze visies daaraan bijgedragen óf hebben ze (soms ook) tegenwicht geboden?

Leefstijl

Vanaf het begin van de jaren ’70 van de vorige eeuw vormden zich groepjes die een nieuwe levensstijl bepleitten en elkaar daarbij ondersteunden. Er kwam aandacht voor fair-trade producten, minder vlees, sobere vastenmaaltijden, minder consumeren. In de jaren ’80 kreeg de beweging nieuwe vleugels door het zogenaamde ‘conciliair proces’, een internationaal initiatief dat begon op de Duitse Kerkendag in 1984 met natuurwetenschapper en filosoof C.F. von Weizsäcker onder het motto ‘De tijd dringt’. Het werd een beweging van onderop die in Nederland via de Raad van Kerken ingang vond. Protestanten en katholieken wilden zo hun bewustwording verdiepen en gedrag leren aanpassen. Het werd een wereldwijd langlopend beraad binnen lokale kerken op de grote vragen van de toekomst. Het kernbegrip was duurzaamheid, maar in kerkelijk verband werd ook wel gesproken van ‘behoud’ van de schepping en van de ‘heelheid’ of ‘heelwording’ of ‘integriteit’ van de schepping. Zelfonderzoek betekende ook een kritische reflectie op de leer en het leven van de kerken zelf. Opvallend is hoe lokale initiatieven in kerken gedragen worden door een brede internationale oecumenische beweging. Daar mag wat ons betreft best wel meer aandacht voor zijn. Binnen deze internationale kerkelijke verbanden kunnen lokale kerken zich geïnspireerd en gesteund voelen. Onze inspanningen zijn geen druppel op een gloeiende plaat maar maken onderdeel uit van wat wereldwijd aan de gang is.

Binnen de Wereldraad van Kerken werd door ontmoetingen, conferenties en publicaties reeds lang aandacht geschonken aan milieuvraagstukken vanuit een gelovig oecumenisch perspectief. Zo was er in 1979 in Boston de Wereldraadconferentie “Science, Technology and the Future” waar bedreigingen en uitdagingen voor de toekomst aandacht kregen. Men pleitte voor een “Just, participatory and sustainable society” (JPSS): van belang was dat iedereen zou kunnen participeren, ook juist de mensen aan de rand van de samenleving. In het genoemde Conciliair Proces, waartoe de Wereldraad van Kerken in 1983 opriep, stond deze samenhang van vragen centraal: gerechtigheid, vrede en milieu, ‘peace, justice and the integrity of creation’.

Laudato Si

Het pauselijk schrijven ‘Laudato Si’ (Geprezen zijt Gij) in 2015 heeft aan de leefstijlbeweging voor het behoud van de aarde nieuwe impulsen gegeven. Geprezen zijt Gij, vormt de beginregel van het bekende Zonnelied van Franciscus van Assisi. Het indrukwekkende geschrift windt er geen doekjes om. In 2023 wordt de urgentie met het schrijven ‘Laudate Deum’ (Looft God) opnieuw onderstreept. God loven vraagt om bekering, om de zorg voor Moeder aarde, ons huis.

Vanaf de eerste Oecumenische Europese Kerkenconferentie in Bazel (1989) vragen de kerken van het Oosten en het Westen de lokale kerkgemeenschappen om nationaal en lokaal bijzondere aandacht te geven aan de zorg voor de schepping. Men kiest voor een scheppingsperiode binnen het kerkelijk jaar die begint op 1 september met een Wereldgebedsdag voor de schepping. De periode duurt van de eerste zondag in september tot de tweede zondag van oktober.

Het pleidooi kwam aanvankelijk vanuit de Orthodoxe kerken, van de kant van de oecumenisch ingestelde patriarch Dimitros I (+1991). De orthodoxen beginnen op 1 september een nieuw kerkelijk jaar met een periode van gebed. 1 september wordt voor hen een biddag voor de aarde. Patriarch Bartholomeus herhaalt in 2014 de oproep voor de gebedsdag, gemotiveerd door de milieuvraagstukken die de aarde bedreigen. De gezamenlijke Europese kerken binnen de CEC (Conference of European Churches) namen al in 1992 het voorstel voor een scheppingsperiode over en de Wereldraad van Kerken volgde in 1997 (en bevestigde dit opnieuw in 2002).

In 2015 sluit paus Franciscus met zijn ‘Laudato Si’ zich daarbij aan, de aarde is onze ‘oikos’, Grieks voor huis. Zijn herderlijk schrijven bespreekt aspecten van het milieuvraagstuk vanuit een gelovig perspectief. Hij schetst het verband met gerechtigheid en vrede, dat daarvan niet los te zien is.

Protestantse, katholieke en orthodoxe kerken trekken in deze scheppingsperiode dus samen op in vieringen en activiteiten. De steun ervoor is binnen de kerken zeker aanwezig, maar moet liturgisch en praktisch nog wel steeds onder de aandacht gebracht worden. De lokale Raden van Kerken kunnen hier een belangrijke rol spelen. Schrijver-dichter Marijke de Bruine (onlangs overleden) ontwikkelde een serie gebedsdiensten rond de schepping, ze zijn op deze website Vierdeschepping te vinden.

Genoeg om bij aan te sluiten

Na ‘Bazel’ (1989) werd een Christelijk Europees Milieu Netwerk in het leven geroepen (ECEN, het European Christian Environmental Network) dat in 1999 bij de kerken aandrong op het in acht nemen van de scheppingsperiode.

Bij de Raad van Kerken in Nederland zijn Groene websites ontwikkeld die hebben geleid tot deze website Vierdeschepping.nl, met inspiratie voor aardegerichte activiteiten, maar ook de website inspiratie-tuinen.nl behoort daartoe met informatie over kerktuinen en kloostertuinen, en namen en betekenissen van bloemen, planten en kruiden. Ook de website van Kerk en Milieu bij Raad van Kerken biedt een agenda, achtergrondinformatie, columns, en actualiteit.

Kerk in Actie (onderdeel van de Protestantse Kerk in Nederland) ontwikkelde in samenwerking met TEAR het project Groene Kerken om zowel protestantse als katholieke geloofsgemeenschappen te inspireren en te verbinden in het groene-kerk-zijn. Ook moskeeën hebben zich aangesloten. Honderden gemeenschappen hebben zich inmiddels geregistreerd als ‘groen’. Zie voor inspiratie, toolkit en criteria www.groenekerken.nl

Ook de KNR, de Konferentie van Nederlandse Religieuzen, ontwikkelde de website Laudato si met allerlei suggesties om de scheppingperiode handen en voeten te geven, zie ook KNR

Zie voor een heel groene Bijbel: ‘Maak je bijbel groen’ (paperback), Nederlands Bijbel Genootschap, https://www.bijbelgenootschap.nl/groenebijbel/

Aardebol met zonnebloem

Tekst en foto’s Tini Brugge