foto: Marijke van der Giessen

in geloof en groene symboliek: tot nieuw leven gewekt

Soms is het heilzaam om terug te keren naar eenvoud, naar de essentie van bijbels geloof: het leven vieren dat je gegeven is, elke dag nieuw en tot lof van de Allerhoogste. We kunnen het ingewikkelder maken en diepzinniger. We kunnen het uitbreiden met rituelen en leerstelligheid, en verhalen toevoegen, en beelden oproepen. Maar tenslotte draait het om de vraag wie jij wilt zijn, wie wij willen zijn (wie is de mens, Psalm 8), in het krachtenveld van de Geest van de Eeuwige en zijn/haar schepping (deze aarde en haar volheid, Psalm 24).

Eén en dezelfde dag

We zijn gewend eerst Pasen te vieren en 50 dagen later Pinksteren. Dat werd een kerkelijke levende traditie. We kozen voor de evangelist Lucas en volgen de verhalen zoals hij ze optekende. Lucas beschrijft ook de geboorte en groeipijnen van de kerk, in en buiten Jeruzalem, volgens het boek Handelingen. De evangelist Johannes verhaalt, anders dan Lucas, op zijn eigen manier. Op Paaszondag verschijnt Jezus ’s avonds aan zijn leerlingen:

“Op de avond van die eerste dag van de week waren de leerlingen bij elkaar; ze hadden de deuren afgesloten, omdat ze bang waren voor de Joden. Jezus kwam in hun midden staan en zei: ‘Ik wens jullie vrede!’ Na deze woorden toonde hij hun zijn handen en zijn zijde. De leerlingen waren blij omdat ze de Heer zagen. Nog eens zei Jezus: ‘Ik wens jullie vrede! Zoals de Vader mij heeft uitgezonden, zo zend ik jullie uit.’ Na deze woorden blies hij over hen heen en zei: ‘Ontvang de heilige Geest. Als jullie iemands zonden vergeven, dan zijn ze vergeven; vergeven jullie ze niet, dan zijn ze niet vergeven.’ ” (Johannes 20)

Wat opvalt: in dit Johannes-evangelie vallen Pasen en Pinksteren op één dag. De opgestane Heer blaast zelf zijn leerlingen de Geest in, nog op dezelfde dag van zijn opstanding. We kunnen spreken van één gebeurtenis, één grootse en overrompelende dag die alles op z’n kop zet.

In essentie verschillen Johannes en Lucas niet. Na Pasen is het de Geest van de opgestane Christus die in zijn volgelingen woont. Zo is Christus bij hen.

Leven ingeblazen

Jezus blies over zijn leerlingen, dit woord blazen vinden we ook terug in Genesis 2, 7 en Ezechiël 37, 9, in de vroegste Griekse vertaling van de Hebreeuwse bijbel, de Septuagint. In Genesis maakt God de mens: ‘Hij vormde hem uit stof, uit aarde, en blies hem levensadem in de neus. Zo werd de mens een levend wezen.’ Bij de schepping wordt de mens uit aarde-stof leven ingeblazen. Adam betekent mens, uit aarde genomen.

En in Ezechiël is er het visioen van de dorre botten die tot leven komen. God die nieuw leven inblaast: van oorsprong dacht men hier aan ‘de opleving’ van het ‘dode’ Israël uit ballingschap. De vroege christenen lazen het als een beeld van de opstanding uit de dood.

Johannes sluit hierbij aan. God blaast zijn leerlingen (opnieuw) zijn levensadem in, zoals Hij zijn volk tot leven wekt, en wekt zijn volgelingen op tot nieuwe mensen.

Kerk en seizoen

De hierboven beschreven observaties ontlenen we Matthijs de Jong, Nederlands Bijbelgenootschap, zie debijbel.nl Het laat zien hoe hecht Pasen en Pinksteren met elkaar verbonden zijn. Hun betekenis is zo groot, besluit De Jong, “dat het maar goed is dat we twee verschillende feesten gekregen hebben om dit te vieren.”

We voegen hieraan toe dat het goed is om elk jaar 50 dagen Paastijd te nemen. Die tijd kunnen we goed te gebruiken om echt te leren beseffen wat het voor ons betekent om dit “Nieuw gegeven leven” te ontvangen. Stof en dode doodsbeenderen waren we, bestemd om ‘mens te worden’ en ‘vrucht te dragen’ (zie theologie.nl)

De beeldtaal van nieuw leven dat met de Jezusbeweging geboren wordt om te groeien en te rijpen, klinkt bijvoorbeeld door wanneer naar Jezus verwezen wordt als de laatste Adam of tweede mens, en naar het beeld van de zaadkorrel en het zaad dat wordt opgewekt. Ook wordt Jezus ‘eerstgeboren’ genoemd of ‘eersteling’. Hij kan eersteling genoemd worden van de oogst of ‘eerstgeborene van heel de schepping’. Niet toevallig vallen Pasen en Pinksteren in een nieuwe lente. (bijvoorbeeld 1 Korintiërs 15; Kolossenzen 1)

Eieren, vogels en rozenblaadjes

Eieren horen van oudsher bij het Paasfeest. Ze verwijzen naar het geheim van beginnend leven. In de Orthodoxe Kerken worden paaseieren beschilderd of op een andere wijze versierd voordat ze met Pasen in de kerk worden gezegend. Deze eierzegening heeft ook in de katholieke kerken bestaan, maar is inmiddels afgeschaft. In de Joodse traditie legt men een ei op de zogenaamde sederschotel. Deze schotel bevat allerlei ingrediënten en verwijst naar de overhaaste vlucht uit Egypte. Het ei symboliseert de blijvende verwachting van nieuw leven.

De levengevende Geest kreeg uitdrukking in het beeld van de duif, een kracht die in mensen werkzaam wordt. Het wordt mooi weergegeven in een beeld van Franciscus die vogels de vrijheid geeft. De duif was altijd al een symbool van nieuw leven (Noach), van vrede (Pax Christi) en vrijheid: een volgeling weet zich ‘vrij in Christus’, denk bijvoorbeeld aan Dietrich Bonhoeffer in de gevangenis, of aan zovele anderen in onze tijd die de vrijheid ontnomen is. Opgesloten en toch vrij.

Veni Sancte Spiritus

De roep om de geest heeft door de eeuwen heen in muziek op vele manieren geklonken:

Kom, heilige Geest, Gij vogel Gods,

Daal neder waar Gij wordt verwacht

(…) Er is geen licht dan waar Gij zijt,

uw vleugels breidt, uw vleugels strekt

(tekst Ad ven Besten, Liedboek 680)

In de Middeleeuwen werd het gewoonte om in de liturgie op Pinksteren tijdens het zingen van Veni Sancte Spiritus een houten vogel aan een touw vanuit het gewelf in de kerk te laten neerdalen. Ook het gebruik om rozenblaadjes over de hoofden van mensen te laten neerdwarrelen doet daaraan denken. (Bron: Volksgebruiken in de loop van het liturgisch jaar, Jozef Lamberts, 2001)

Kunstenaar Frederick Franck (1909-2006) maakte een beeld van Franciscus van Assisi waarbij vijftig vogels uit diens hand de vrijheid kiezen. In de kloostertuin van de minderbroeders franciscanen in Megen is een kopie van dit beeld te zien (hierboven afgebeeld). De tuin is een bezoek waard, zie inspiratie-tuinen.nl

Tekst en foto’s Medard Hilhorst en Tini Brugge